Inmiddels zit de helft van ons zesjarige onderzoeksproject erop. Onlangs heeft er een bijeenkomst met alle aangesloten wetenschappers en de gebruikerscommissie plaatsgevonden, om de status halverwege deze looptijd te delen. De verschillende groepen gaven een overzicht van de voortgang en de nieuwe plannen werden besproken. Hieronder vind je een meer gedetailleerd overzicht van de belangrijkste zaken die ter tafel zijn gekomen.
TRACER: treating hereditary anemias through stem cell research
ZonMw PSIDER consortium TRACER 10250022110001
Het door het ZonMw PSIDER-programma gesubsidieerde TRACER-consortium onderzoekt erfelijke bloedarmoedes, zoals sikkelcelziekte (SCZ) en Diamond-Blackfan Anemie Syndroom (DBAS). Bij erfelijke bloedarmoedes is de vorming van gezonde rode bloedcellen uit bloedstamcellen verstoord. De TRACER-celbiologen zullen geïnduceerde pluripotente stamcellen (iPS-cellen) van patiënten inzetten om ziektemechanismen te bestuderen en genetisch gerepareerde, patiënt-specifieke rode bloedcellen en bloedstamcellen te maken, zodat samen met de TRACER-clinici betere behandelingen ontwikkeld kunnen worden. Ook onderzoeken we de ethische en maatschappelijke aspecten voor patiënten, clinici en beleidsmakers. De nieuwe behandelingen moeten acceptabel, beschikbaar, toegankelijk en betaalbaar zijn: het 4A-raamwerk (Acceptability, Availability, Accessibility en Affordability).
Het onderzoek van het ZonMw PSIDER TRACER-consortium is nu (december 2024) gevorderd tot halverwege de totale looptijd van zes jaar. Wat is er in de eerste drie jaar bereikt?
Wat betreft het laboratoriumonderzoek is er aanzienlijke vooruitgang geboekt op een aantal kritische punten:
Het maken van iPS-cellen van patiënten met SCZ en DBAS.
Het maken van rode bloedcellen uit de iPS-cellen van patiënten.
Voor DBAS zijn de rode bloedcellen uit iPS-cellen een goed ziektemodel.
Het herstellen van de genetische defecten in sommige van deze iPS-cellen: de SCZ-mutatie en één van de DBAS-mutaties zijn inmiddels succesvol gecorrigeerd.
Het ontwikkelen van schaalbare kweek voor iPS-cellen en sturing van de vorming van bloedvormende cellen.
Aanpassing van deze protocollen voor toepassing in bioreactors.
Ook door externe ontwikkelingen, waaronder de publicatie van twee onafhankelijke studies (1, 2) die beschrijven dat bloedstamcellen uit iPS-cellen gemaakt kunnen worden, heeft TRACER de wind mee. Dit was één van de meest riskante aspecten van het TRACER-project. Het TRACER-consortium heeft hierop ingespeeld door sterker in te zetten op iPS-celkweek, genetische correctie van iPS-cellen en ontwikkeling van iPS-cellen waarmee de vorming van bloedvormende stamcellen onder de microscoop kan worden waargenomen.
Uit het maatschappelijk verantwoord innoveren (MVI)-onderzoek van TRACER is gebleken dat er aan de ene kant onder de patiënten grote behoefte is aan nieuwe therapieën én bereidheid om deze te gebruiken. Aan de andere kant schort er veel aan de kennisoverdracht, niet alleen wat betreft de patiënten, maar ook naar de medische sector. Economische overwegingen spelen ook een belangrijke rol. De goedkeuring door de regulerende autoriteiten van Casgevy, een nieuwe genetische therapie voor SCZ-patiënten, is breed in de publiciteit geweest. De vraag is echter wanneer er een SCZ-patiënt in Nederland mee behandeld gaat worden. Deze therapie zou minstens 2 miljoen euro per patiënt moeten kosten. TRACER-onderzoekers houden daarom al in een vroeg stadium rekening met deze MVI-aspecten en zijn actief betrokken bij initiatieven om binnen Nederland meer toegankelijke alternatieven voor dergelijke geavanceerde behandelingen te ontwikkelen.
Inhakend op deze nieuwe ontwikkelingen zijn de TRACER MVI-onderzoekers in 2024 met het 4A-raamwerk aan de slag gegaan voor SCZ en DBAS. De 4 A’s staan daarbij voor Acceptability (Acceptatie), Availability (Beschikbaarheid), Accessibility (Toegankelijkheid) en Affordability (Betaalbaarheid) van geavanceerde behandelingen. Naast een uitgebreide literatuuranalyse zijn er interviews gehouden met patiënten en families. Deze interviews zijn heel waardevol, omdat ze meer inzicht geven in de ervaringen van deze patiënten en hun families en de keuzes die zij maken. De interviews worden op dit moment geanalyseerd. Mochten er nog meer families zijn die openstaan om hun ervaringen en meningen te delen, dan kunnen ze contact opnemen met Lou van Hooff voor meer informatie.
Tenslotte zijn we ongelooflijk trots op TRACER-onderzoeker Gerald de Haan van Sanquin, die recent een miljoenensubsidie van de European Research Council heeft gekregen. Daarmee wordt de toekomst van het onderzoek naar de vorming van bloedvormende stamcellen uit iPS-cellen voor langere termijn veiliggesteld. Hartelijke felicitaties voor Gerald de Haan en zijn laboratorium, bestaande uit Arthur Svendsen, Edurne Solabarrieta Larrañaga, Liza Dijkhuis en Helena Kooi. Het is fantastisch om te zien dat hun harde werk en voortdurende inzet om nieuwe behandelingen te vinden voor patiënten die afhankelijk zijn van bloedtransfusies en stamceltransplantaties ook internationaal erkenning krijgt!
Tekst dec. 2024, Sjaak Philipsen, TRACER-coördinatoror
